"Eskı tatar mektebı"- bırperdelı temaşa (sceneta)

tatar,tatarca,tatarşa,tatarlar,tatarlık,tatarım,tatarman,tartar,tatars,tatari,tatareşte

  Tatarşa bırperdelı temaşa (sceneta)

Eskı tatar mektebı  
Bekir Şobanzade

Eskı usul bır tatar mektebı. Balalar alşaq raleşiklernın başında tız şoqıp otıralar. Oca torde mındernık ustınde bagdaş qurulıp otıra, qolında uzun bır şubuq tuta.

Oca (sozıp yuksek dawuşman): – Olan, Arslanbek, olan!... Bar oca ablana suw ketır, şalt bol...

Arslanbek (cılap): – Ocay, menım ayagıma, tunewın saban aydaganda, balaban, mınaw qadar, bır tegenek kırdı, ayagım işledı. ("Balaban" sozunı ekıncı başını ınceden sozıp ayta.)

Oca: – Sus, anladıq, o tegenek ayagına kırgence kozıne kırgeydı senı. O balaban tegeneknı kormedınmı?! Aywan...

Arslanbek: – Men tegeneknı kordım, amma tegenek menı kormedı… İnsan…



Oca (bek aşuwlanıp): – Aydı, mırıldama, domız! Şımdı mınawı şubuqman boyunnı olşermen. (Başqa bır yaqqa aylanıp, qolıman kosterıp) Ey, Qurtosman, Qurtosman!…

Qurtosman (ınce dawuşman, zorman soylene): – Ne diyceksız, ocay, mındaman...(Ayaqqa tura).

Oca: – Bar, ketır oca ablana bır-ekı asar suw.

Qurtosman: – Vay, canım, aysa, canım, ocay, ocayşıgım, tunewın agaş keskende, baltanı, bırden kormiy, sol qolımnın baş parmagına urdım, parmagımı kestım, canım ocay, e,e,e...

Oca (baqırıp): – Anladım, şişip qal, kozlerın kor bolgan eken, baltanı qolına urıp. (Başqa yaqqa aylanıp) Ey, kışkene Selami!

Selami (sozlerının ışınde "c " arifi yerıne "z ", "l" ve "r" arplernın cerıne "i " qullana, saqaw kışıdiy laqırdı ete): – Mındaman, ozay, ne dızeksız, ozay.

Oca: – Bar, oca ablana bır-ekı asar suw ketır!

Selami (cılamsırap): – Ozay, menım qatıyşıqyayımnın ışıne suw kiye.

Oca (bek ziyade aşuwlanıp): – Tur diymen saga saqaw it, qatırların teşık bolsa, balaqlarını tur de, bar al da kel!

Kışkene Selami tura, balaqların ture, oca ablasına suw ketırmege kete. Oca qalgan balalarnın sabaqların tınlemege başlay.

Oca (başqa dawuşman): – Aqız, Menli Ayşe! Oqı, qarayım, sabagınnı bılesınmı?

Menli Ayşe (murnın tarta, başın tırnay, sozıp-sozıp okıy): – Elifnı ustun "e", elifnı esre "i", elifnı otru "u", be ustun "be", be esre "bi", be otru "bu", te ustun "te", te esre "ti", te otru "tu", se ustun "se", se esre "si", se otru "su", cum ustun "ce", cum esre "ci", cum otru "cu"... (Elifbenı sonuna qadar oqıy).

Oca: – Boldı endı toqta, yarın "Elifke kusunen"nı uyrenıp kel.

Menli Ayşe (quvanıp): – Onı da bılemen, ocay. Istesenız oqıyım.

Oca: – Oqı qarayım, ezberden bılesınmı?

Menli Ayşe (başın kotere, awuzın kokke aşa, kozlerın cuma, sallanıp-sallanıp oqımaga başlay): – Elifke kusun "en", elifke esre "in", elifke otru "un". "Se"ge qadar yawaş oqıy, son şalt-şalt oqımaga başlay, "c", "a", "ha".

Oca: – Boldı, bek aruw, yarın Subanekenı uyren. Uyle namazı qılarmız. (Başqa yaqqa karay). Oqı sen, Bekmambet.

Bekmambet (başın tırnay, kozlerın oqalay, cenımen murnın surte, ozune maqsus bır maqamman sozıp oqumaga başlay): – Euzubillai, mineşşeytan iracim, pismilla iraman iraim. Elifde yoq, (yu... soza). "Be" astına bır noqta, "şalt-şalt"te ustunde ekı noqta, "se" ustune uş noqta, "cum" qarnında bır noqta, "h" da yoq… (soza) "ha" ustunde bir noqta, "dal"da yoq... (soza), "zal" ustunde bır noqta, "re" de yoq, "ze" ustunde bır noqta, "sin" de yoq, "şun" ustunde uş noqta.

Oca: – Apperım, Bekmambet!.. Babana aytayım, saga bır canı bork alsın.
(Bekmambet kuwana, qalpagın tuzete, cenımen murnın surte).

Oca (başqa bır balaga qarap): – Ey, taz Şurtiy! Oqı sen, bugun bılesınmı sabagınnı?

Taz Şurtiy (cılamsırap): – Ocam, tunewın oca ablama qıy kestım, aqşam ustu de ketıp şolden bızaw qaytardım, keşe de qazımız yoq edı, saba babam aqşa bermedı, qalipeme qampet ketırmedım, sabagımı bılmeymen...

Oca (bırden quturgan ayuwday aşuwlanıp ayaqqa tura, balalar koşe-onaq ralelernın astına pısalar. Oca qolından şubuqman taz Şurtiynı koteklemege başlay): – Sen taz yawur! Şıpıtday er waqıt bır yalanlar uydurıp kelesın…(Bek baqırıp). Ketırnız palankanı! Mına men senın canınnı alayım bugun...

Taz Şurtiy: – Urgan yerın otqa canmaz amman, ocayşıgım, kemışıklerım sındı da. (Bo qararda oca totay kışkene Selamimen Baubeknı qulaqlarından tutıp, suyrep kırgıze).

Oca totay (qocasına ayta): – Ey, bo şişkirnı maga suw ketırmege cibergenın ne ya? Anawı balaban yeşıl quyunı qopqaga tuşurgen...

Oca (şaşıp): – Şaştınmı, sen şoo? Neday yeşıl boyalı quyu?

Oca totay (qolın sallap): – Ay, vay, yeşıl boyalı quyu tuwıl, balaban yeşıl boyalı qopqanı quyuga tuşurgen eken.… E-e-e.

Oca (aşuwlanıp, Selamige qarap): – Ulan, qatıp tuşurdın o qopqanı quyuga?

Selami (cılamsıray, kozlerının yaşın surte): – Ozay, aysa ozay! Quyunın setine suwnı tokkenney, tokkenney, tokkenney de taygayavuq boygan. Suw taytazaqta bıyden ayagım taydı, qopqa da biyden quyuga tuştı de kettı.

Qurtbolat (bırden sekırıp turıp kulunşlı bır dawuşman saqawlanıp): Yalan ayta, ocay, esalet, tınewın saga barganda menım başıma bır taş urdı kasım-kozım bır qan boldı.

Oca (bek aşuwlanıp): – Esalet tuşurgendırsın onı, eşek!..

Selami: – Oyya biyya (vallah billah), esalet tusuymedım, ozay, zibi (cibi) qoptı tuştı de kettı.

Oca (yuksek dawuşman, bek aşuwlanıp): – Tur, dagıl da ketınız kozımnın aldından, aram olecekler... (Parmagıman sayıp). Tunewın suwga barganda balaban asarnı bır kırdınız, atlarnın astın kuregende seneknın sapı bır sındırdınız, bugun balaban yeşıl quyunı da qopqaga tuşurdınız, harap ettınız, qaraltımı. Sızden ne qayır korecek edım men. Aydı dagılınız!

Balalar (auladan şıqqan tuwarday turtuşıp, şımtışıp):


Caw, caw, cawunım,
Qara saban egiyım,
Qara tawuq soyayım,
Etın, mayın aşayım,
Qanın kokke şaşayım.
(Cırlay, cırlay dagılıp keteler).

Mart 3, 1919, Akmescit